Blog

Ten temat to mój konik. Z prostej przyczyny – z wykształcenia jestem polonistą (zaskoczeni? :D). Tzw. “zboczenie zawodowe” każe mi zwracać uwagę na wszystkie sprawy związane z korzystaniem z języka polskiego. Także na weselach i podczas przygotowań do tego przyjęcia.

Zawsze, gdy poruszam temat odmiany nazwisk, przypomina mi się historia opowiadana przez Michała Rusinka (byłego sekretarza Wisławy Szymborskiej), który odebrał kiedyś połączenie z banku. Osoba po drugiej stronie linii zapytała, czy rozmawia „z panem Michałem Rusinek”, na co ten odpowiedział: „Tak, ale ja się deklinuję”. Po tych słowach usłyszał: „A, to przepraszam. Zadzwonię później”.

Szczerze mówiąc, odmiana nazwisk to nie jest prosty temat. Postaram się Wam go trochę wyjaśnić. Jeśli jesteście w fazie przygotowania zaproszeń ślubnych, albo dopiero będziecie je tworzyć, z pewnością ten artykuł będzie Wam bardzo pomocny.

ODMIANA POLSKICH NAZWISK

Warto wiedzieć, że język polski jest językiem fleksyjnym, czyli wymagającym odmiany przez poszczególne kategorie gramatyczne, takie jak przypadki, rodzaje, liczby albo osoby. Nas oczywiście w kwestii nazwisk będzie interesować deklinacja (odmiana przez przypadki).

Zasada odmiany polskich nazwisk jest prosta: należy je odmieniać. Zapis w Słowniku Języka Polskiego PWN mówi jasno: ogólne zalecenie dotyczące odmiany nazwisk polskich jest następujące: jeśli tylko jest możliwe przyporządkowanie nazwiska jakiemuś wzorcowi odmiany, należy je odmieniać. 

Jaki jest więc najczęstszy błąd na zaproszeniach ślubnych? Brak odmiany! Możecie się z tym nie zgadzać, lecz pamiętajcie: na zaproszeniach odmieniamy w zasadzie wszystkie polskie nazwiska, np.: Brzozowski – Brzozowskich, Przybycień – Przybycieniów, Cebula – Cebulów, Spychała – Spychałów, Pośpiech – Pośpiechów, itd. Kolejną zasadą jest odmiana podwójnych nazwisk. Tu także powinniście odmienić oba jego człony.

CO Z NAZWISKAMI ZAGRANICZNYMI?

A co w sytuacji obcojęzycznych nazwisk na zaproszeniu ślubnym? Według świetnie znanego profesora Jana Miodka – należy odmieniać także obcojęzyczne nazwiska, jeśli tylko jest to możliwe. Muszą istnieć wzorce odmiany, do których można to obcojęzyczne nazwisko dopasować. Jeśli nie jest to możliwe, lub też żadna forma odmiany nie przyjdzie Wam do głowy, najlepiej pozostawić nazwisko w nieodmienionej formie.

Ważny jest również zapis: w przypadku nazwisk zagranicznych często niezbędne jest użycie apostrofu. Jak go postawić? Kiedy w ogóle go postawić? By odpowiedzieć na to pytanie, sugeruję wymówić nazwisko na głos. Jeśli w zapisie bez odmiany kończy się ono tak samo jak wymówione, to apostrofu nie stosujemy. Na przykład „Pan Williams” – „zapraszam Pana Williamsa”, Blum – Bluma, Schmidt – Schmidta itd.

Jeśli natomiast wymowa kończy się inaczej niż pisownia (najczęściej dotyczy to nazwisk pochodzących z francuskiego i angielskiego), należy dostawić apostrof. Będzie tak na przykład w nazwisku (a także imieniu) Henry („Henri” w wersji angielskiej lub „Ąri” we francuskiej) – Henry’ego, Mate („Mejt”) – Mate’a (Mejta).

Wyjątek to nazwiska pochodzenia węgierskiego, gdyż przez tradycję nie stawia się w nich apostrofu. Przykład: Nagy (czyta się Nodź) – Nagya (Nodzia).

NAZWISKA MĘSKIE A NAZWISKA ŻEŃSKIE

Odmiana imion i nazwisk na zaproszeniach jest również uwarunkowana płcią osoby zapraszanej. Jak odmieniać nazwiska na zaproszeniach kierowanych do kobiet, a jak do mężczyzn?

Nazwiska żeńskie:

Odmieniają się wszystkie zakończone na –a. Te zakończone spółgłoską pozostają nieodmienne.

a) jeżeli nazwisko zakończone jest na –ska, -cka, -dzka, –owa lub –ewa, odmienia się tak jak przymiotnik, np.
Kowalska, Kowalską, Kowalskiej
Konopacka, Konopacką, Konopackiej
Rudzka, Rudzką, Rudzkiej
Stanisławowa, Stanisłowową, Stanisłowowej
Paduczewa, Paduczewą, Paduczewej

b) nazwisko panieńskie zakończone na –ówna lub –anka odmienia się jak rzeczownik, np.
Kucówna, Kucównę, Kucówną, Kucówny, Kucównie
Kotulanka, Kotulankę, Kotulanką, Kotulanki, Kotulance

c) natomiast pozostałe nazwiska zakończone na-a odmieniają się jak  rzeczowniki pospolite, np. Janda, Jandę, Jandą, Jandzie czy Rosa, Rosę, Rosą, Rosie

d) problematyczne może być nazwisko żeńskie, które wygląda jak przymiotnik w rodzaju męskim, np. Chudy, Biały. Jeśli w mianowniku to nazwisko kończy się  na –y, pozostaje nieodmienne. Jeśli jednak jego właścicielka zdecydowała się na formę z końcówką żeńską (to jest Ewa Chuda, Anna Biała), będzie odmieniało się jak przymiotnik: Ewę Chudą, Ewy Chudej, Ewie Chudej.

Nazwiska męskie:

Odmieniają się niemal wszystkie.

a) Te zakończone na spółgłoskę odmieniają się tak jak rzeczowniki pospolite.
Przykładowo: Stempek – Stempka, Stempkiem, Stempce, Stempkowi
Kuc – Kuca, Kucem, Kucu, Kucowi

b) Te zakończone na –a odmieniają się zawsze według odmiany żeńskiej
Wałęsa – Wałęsę, Wałęsą, Wałęsy, Wałęsie
Terka – Terkę, Terką, Terki, Terce
Wyjątkiem są te zakończone w wymowie na „-ła”, np. Benoit, Dubois, Lacroix, których nie odmieniamy.

c) Te zakończone na –ski, -cki, -dzki mają odmianę przymiotnikową.
Kaczyński – Kaczyńskiego, Kaczyńskim, Kaczyńskiemu
Głowacki – Głowackiego, Głowackim, Głowackiemu
Rudzki – Rudzkiego, Rudzkiem, Rudzkiemu

d) Również te zakończone na –i oraz –e odmieniają się jak przymiotnik.
Verdi – Verdiego, Verdim, Verdiemu
Mallarmé – Mallarmégo, Mallarmém, Mallarmému

e) Nazwiska zakończone na –o mają odmianę rzeczownikową męską, jeśli są pochodzenia obcego.
Caruso – Carusa, Carusem, Carusie, Carusowi.
Wyjątkiem są tutaj te akcentowane na ostatnią sylabę (Hugo, Boileau), których nie odmieniamy.
Jeśli natomiast są polskie, odmieniają się jak rzeczowniki żeńskie.
Matejko – Matejkę, Matejką, Matejki, Matejce
Czubko – Czubkę, Czubką, Czubki, Czubce

f) Nazwiska, które zakończone są na –u, nie odmieniają się, np. Ceaușescu.

g) Wyjątek mogą stanowić nazwiska zakończone na –o, -e, -y lub –i (z pominięciem tych zakończonych na –ski, -cki, -dzki) przy imieniu lub nazwie godności bądź tytułu (pan, pani, minister, prezydent,), których wówczas możemy nie odmieniać.
Przykładowo: Witamy ministra Kołodko. Wspaniała kolekcja mistrza Versace.
W tych sytuacjach równie dobrze można by powiedzieć: Witamy ministra Kołodkę. Wspaniała kolekcja mistrza Versacego.

h) W nazwiskach dwuczłonowych odmieniamy obydwa człony.
Boy-Żeleński – Boya-Żeleńskiego, Boyem-Żeleńskim, Boyu-Żeleńskim
Wyjątkiem od tej reguły jest sytuacja, kiedy pierwszy człon nazwiska jest przydomkiem, zawołaniem bojowym lub dawnym herbem. Wówczas może (ale nie musi) pozostać nieodmienny.
Korwin-Mikke – Korwin-Mikkego, Korwin-Mikkem, Korwin-Mikkemu

i) Nazwiska polskie zakończone na –ąb, -eł, -oł, np. Kocioł, Kozieł, Jarząb mogą odmieniać się w dwojaki sposób:
– bez wymian spółgłoskowych, np. Kocioł – Kocioła, Kozieł – Kozieła, Jarząb – Jarząba
– z zachowaniem wymian, np. Kocioł – Kotła, Kozieł – Kozła, Jarząb – Jarzęba (ten sposób uchodzi jednak za mniej staranny)
Ta zasada nie dotyczy nazwisk jednosylabowych, np. Dąb, od którego poprawna forma w dopełniaczu to Dąba (a nie Dęba czy Dębu).

“ALE MOJE NAZWISKO SIĘ NIE ODMIENIA!”

Co w sytuacji, gdy któraś z osób zaproszonych przez Was na wesele nie życzy sobie odmiany swojego nazwiska? Nie upierajcie się. Możecie próbować wytłumaczyć zasady, o których pisałem wyżej, lecz pamiętajcie, że głową muru nie przebijecie. Nazwisko odmieńcie tak, jak życzy sobie zaproszona osoba. Zupełnie niepotrzebne Wam są jakiekolwiek spory na ten temat. Odpuśćcie i zajmijcie się po prostu ważniejszymi sprawami związanymi z przygotowaniami do Waszego najważniejszego dnia 🙂